Gedurende een groot deel van ons leven wordt ons aangeraden om niet te veel te eten en op te letten voor gewichtstoename. We leven immers in een maatschappij van overvloed. Deze situatie ligt echter helemaal anders bij ouderen. Ondervoeding krijgt heel wat minder media-aandacht dan obesitas, maar is niettemin een realiteit die met de vergrijzing van de bevolking alsmaar meer terrein wint.
Op tien jaar tijd (van 1999 tot 2009) is de levensverwachting van mannen met drie jaar gestegen (77 jaar), die van vrouwen met twee jaar (82 jaar). Dat is goed, maar het neemt niet weg dat heel wat ouderen ook vandaag nog worden getroffen door ondervoeding. Nochtans is een voldoende grote voedselinname een conditio sine qua non voor een goede gezondheid, en naarmate de leeftijd vordert wordt dat een heuse uitdaging, vooral bij ziekte of verlies van autonomie.
Ondervoeding is een miskend en wijdverspreid probleem en komt in rusthuizen (RH) en rust- en verzorgingstehuizen (RVT) naar schatting voor bij één op de vijf personen (16% op basis van BMI, 20% op basis van MNA).
Ook thuis
De situatie van ouderen die nog thuis wonen, is al niet veel beter. Uit het NutriAction-onderzoek, dat in 2009 werd uitgevoerd bij 50 huisartsen en in 70 rusthuizen, is gebleken dat de helft van de nog thuis wonende ouderen ondervoed was of het risico liep op ondervoeding. Een positieve noot was wel dat aangetoonde ondervoeding minder frequent voorkwam dan in rusthuizen (13% tegenover 17%). In 2013 bevestigden de resultaten van NutriAction II, een onderzoek bij 3641 proefpersonen van 70 jaar of ouder, dat 45% een reëel risico liep om ondervoed te raken en 12% in een staat van ondervoeding verkeerde.
Daar zijn diverse oorzaken voor, zoals een verlaagde voedingsinname of een verlaagde opname van de ingenomen voeding (wegens ziekte, tand- of tandvleesproblemen, behandeling met geneesmiddelen, moeilijk kunnen slikken…). Deze kunnen gekoppeld zijn aan een verhoogde voedingsbehoefte door een aandoening of een chirurgische ingreep.
In het Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan voor België staat de problematiek van ondervoeding sinds 2004 vermeld in de strategische doelstellingen. In Wallonië heeft dat de aanzet gegeven tot een Waals Plan en tevens geleid tot een handvest voor voedingskwaliteit, waarvan de toepassing het op termijn mogelijk moet maken om tot een regionaal label ‘Kwaliteit-Voeding’ te komen voor rusthuizen.
Met het handvest wil men drie doelstellingen bereiken: (1) een voedingsreferent hebben in de instelling, (2) intensieve opsporing van ondervoeding organiseren en (3) ervoor zorgen dat elk rusthuis een eigen specifieke strategie invoert. Er is tevens een gids opgesteld om de instellingen te helpen hun eigen strategie te ontwikkelen.
Om de maatregelen in dit handvest te testen, heeft de UPDLF (de Franstalige vakvereniging voor gediplomeerde diëtisten) enkele diëtisten uitgestuurd om te helpen bij de invoering van het handvest in zes proefinstellingen. Het gaat om het herwaarderen van de maaltijden, die om veel meer draaien dan voeding innemen alleen, als belangrijke momenten van de dag.
Op het terrein
Wat is de perceptie van rusthuisdirecties over ondervoeding? Het probleem blijkt nog grotendeels onderschat te worden: de directies maken voor hun eigen instelling gewag van veel lagere percentages (gemiddeld 6,5%) dan wat wordt vastgesteld (ongeveer 20%).
Er is duidelijk nog werk aan de winkel: na vier jaar bedraagt het gebruik van de MNA in rusthuizen nog altijd maar 30%. De struikelblokken voor de invoering van een plan tegen ondervoeding blijken niet zozeer te maken te hebben met de kostprijs van de extra voedingsmiddelen, maar eerder met de kostprijs van de werkuren van het personeel – vooral voor de tijd gespendeerd aan het veranderen van de werkwijze.
Wat het vaakst wordt gesuggereerd door de directies om de voedingssituatie van de ouderen in rusthuizen te verbeteren, is de financiering van een diëtist door de overheid. Andere aangehaalde mogelijkheden zijn de bewustmaking van familieleden via affiches, opleidingen voor verpleegsters en ziekenverzorgsters, en het uitwerken van een specifieke aanpak van ondervoeding bij alzheimerpatiënten.
FIA 21_December 2013
Referenties: NutriAction is een samenwerking van verenigingen van gespecialiseerde artsen, huisartsen, thuisverpleegkundigen en Nutricia Advanced Medical Nutrition. Opvolgonderzoek ondervoeding bij ouderen, NutriAction II, 2013. PWNS-be enquête bij ruisthuisbestuurders – 2013.