Ondervoeding is een verraderlijke ziekte die vaak onopgemerkt het leven van ouderen en kankerpatiënten binnendringt en hun vooruitzichten ondergraaft. Eten om te overleven is een preventief en therapeutisch doel. We hebben het over ondervoeding met Hélène Lejeune, voorzitster van de Franstalige beroepsvereniging van diëtisten (UPDLF) en verantwoordelijke van de vakgroep diëtisten werkzaam in de geriatrie.
Er is sprake van ondervoeding wanneer de voedselinname niet voldoende is ten aanzien van de voedingsbehoeften van het lichaam. Het fenomeen kan iedereen treffen: jongeren en jongvolwassenen met anorexia, mensen met ernstige ziekten (kanker enz.), inclusief kinderen en ouderen. Het is een zeer complex probleem dat vooral voorkomt bij geriatrische en oncologische patiënten, aldus Hélène Lejeune. Zeker in de ouderenzorg komen patiënten in een neerwaartse spiraal terecht: de reeds ondervoede patiënt takelt af en gaat nog minder eten … Ondervoeding treedt vrijwel van nature op met de jaren, voornamelijk omdat de verzadigingsdrempel afneemt en bepaalde factoren het anabolisme afremmen. Daarom hebben ouderen meer calorieën en eiwitten nodig om 1 kg actieve celmassa te produceren.
Ontdek de infografiek: Ondervoeding bij ouderen: begrijpen en voorkomen.
In frigo veritas
Ondervoeding komt vaak voor in ziekenhuizen, in woonzorgcentra, maar ook bij de ouderen thuis, waar het fenomeen erg onderkend is, benadrukt de diëtiste. Ondervoeding wordt vaak gelinkt aan maatschappelijke en omgevingsfactoren, zoals isolement, geen boodschappen kunnen doen, niet kunnen koken, geen familie hebben om in te springen enz. De voedselinname slinkt en dat vertaalt zich in een almaar leger wordende koelkast. ‘In frigo veritas’ of de inhoud van de koelkast en de voorraadkasten is veelzeggend. Het is een van de signalen die in een vroeg stadium kunnen wijzen op een verhoogd risico op ondervoeding. Sociaal isolement speelt hierin een belangrijke rol. Ouderen eten uiteraard beter en meer wanneer ze gezelschap hebben aan tafel.
Een ander probleem is van financiële aard. Gezond eten kost geld, daar kunnen we niet omheen. Het is dan ook geen uitzondering dat sommige mensen twijfelen tussen persoonlijke hygiëne en voeding … OF een keuze moeten maken tussen eten kopen voor zichzelf of voor hun huisdier. Huisdieren hebben wel degelijk een heilzaam effect op alleenwonende ouderen. Het is een krachtig middel tegen depressie, legt Hélène Lejeune uit. In sommige gevallen krijgt het dier voorrang op de mens. Het is dan ook niet ongewoon dat de eiwitrijke bestanddelen uit een maaltijd in de voerbak van de hond eindigen!
Lees ook: https://www.foodinaction.com/nl/eten-gezelschap-spiegelbeeld-eetlust
Eetlust en geestelijke gezondheid
Sciensano vroeg onlangs aandacht voor de toenemende geestelijke gezondheidsproblemen – meer bepaald angst en depressie – onder de bevolking. Ook senioren ontsnappen er niet aan, integendeel. Eetlustverlies kan een voorteken zijn van een depressie, aldus Hélène Lejeune.
Een verminderde voedselinname kan heel wat verschillende oorzaken hebben: oriëntatie- en slikproblemen, moeite met kauwen waardoor men geen rauwe groenten meer eet (wat vooral nadelig is voor de inname van vitamine C), vlees wordt alleen nog in gehaktvorm gegeten (vaak met lagere voedingswaarde, omdat gehakt meer vet en minder eiwitten bevat). Fysiek actief blijven is eveneens een belangrijke factor om de eetlust op peil te houden en dus voldoende te blijven eten.
Medicatie en eetlust
Ook polymedicatie beïnvloedt zeer sterk de eetlust, stelt Hélène Lejeune. Het is hoog tijd dat de huisartsen worden gewezen op de negatieve gevolgen van bepaalde geneesmiddelen voor de eetlust. Waar mogelijk moeten ze de medicatie aanpassen. De vakgroep diëtisten werkzaam in de geriatrie heeft trouwens een compendium samengesteld van geneesmiddelen met hun effect op de voedselinname. Bekijk het hier.
Bij oncologische ziektebeelden is er vaak sprake van een sterke ontstekingscomponent met heel wat bijwerkingen: anorexigene signalen, spiermassaverlies, afbraak van vetreserves enz. Radiotherapie kan een ware ravage aanrichten met misselijkheid, braken, diarree enz. Daarom moeten patiënten weten hoe belangrijk het is om hun gewicht nauwlettend op te volgen. Onvrijwillig gewichtsverlies is altijd een waarschuwing. Dat geldt ook voor ongewild verlies van eetlust.
Lees ook: https://www.foodinaction.com/nl/ondervoeding-en-verminderde-eetlust-bij-senioren
Veganisme is uit den boze
Een van de bijwerkingen van chemotherapie is een verandering van de smaakbeleving, waarbij vaak een metaalsmaak wordt ervaren. Daarnaast grijpt de patiënt ook sneller naar voedingsproducten die niet erg bevorderlijk zijn in het kader van een evenwichtig dieet, dat voldoende rijk is aan eiwitten. Dat geldt vooral voor dierlijke eiwitten die vaker aan de kant worden geschoven, terwijl ze eigenlijk beter door het lichaam worden opgeslagen dan plantaardige eiwitten. In de strijd tegen ondervoeding wordt een veganistisch eetpatroon dan ook afgeraden. De verteerbaarheid van plantaardige eiwitten is over het algemeen lager in vergelijking met dierlijke eiwitten, en neemt nog af tijdens oncologische behandelingen. Melkproducten en eieren zijn erg waardevol, omdat ze goed worden verdragen. Mensen wijsmaken dat haverdrank een volwaardig alternatief is voor melk, dat moet stoppen! Daarbij komt dat de cortisone tijdens een chemotherapie osteoporose in de hand werkt, waardoor de inname van calcium en vitamine D moet worden opgedreven.
Conclusie: ondervoeding is een zeer ernstige aandoening, met onmiddellijke gevolgen (behandelingskosten, hospitalisatie, verblijfsduur, nieuwe ziekenhuisopname) en indirecte gevolgen (langere ziekteperiode, arbeidsongeschiktheid). En daar moeten we blijven op hameren. Het is een ware sluipmoordenaar!
De week van de ondervoeding vindt plaats van 6 tot 11 november 2023.
