Ontsteking: de kracht van voeding

Ontstekingsverschijnselen spelen een steeds belangrijkere rol in de gezondheid, van de stofwisseling tot de gewrichten en de darmen. Kan voeding hier een rol in spelen en zo ja, hoe groot is die rol dan?

 

Chronische, systemische, laaggradige ontstekingen zijn onopvallend, hardnekkig en vaak stil. Ze zijn echter niet minder gevaarlijk, omdat ze een belangrijke rol spelen in de gezondheid.

Ze gaan gepaard met een lichte activering van het immuunsysteem, met name door inflammatoire cytokines (IL-6, TNF-alfa, CRP…), een oxidatieve stress die kan leiden tot een chronische activering van de immuuncellen. Ze belemmeren het herstel van weefsels en bevorderen een omgeving die gunstig is voor celbeschadiging en celveroudering. De gevolgen zijn talrijk, divers en belangrijk¹: metabolisch (het bevordert met name insulineresistentie, diabetes type 2, obesitas…), cardiovasculair (het speelt een doorslaggevende rol bij atherosclerose), het is betrokken bij degeneratieve ziekten zoals Alzheimer en de ziekte van Parkinson en bij bepaalde vormen van kanker… Dat is nog niet alles: het speelt ook een sleutelrol bij artritis en de gezondheid van de gewrichten in het algemeen, met het ontstaan van een vicieuze cirkel van pijn, ontsteking en weefselvernietiging. Artrose, dat lange tijd als een puur mechanisch probleem werd beschouwd, staat ook onder invloed van lichte ontstekingen.

We kunnen ons dus afvragen of voeding, naast andere factoren, een gunstige of ongunstige rol kan spelen.

Onderzoek heeft aangetoond dat er zogenaamde pro-inflammatoire en anti-inflammatoire voedingsmiddelen bestaan.

Voedingsmiddelen die ontstekingen bevorderen²:

• Geraffineerde koolhydraten, zoals wit brood en gebak;
• Frietjes en andere gefrituurde voedingsmiddelen
• Frisdranken en andere gesuikerde dranken
• Rood vlees (hamburgers, steaks) en bewerkt vlees (hotdogs, worstjes)
• Margarine en andere bakvetten (vaak gehydrogeneerde vetten, gebruikt in bakkerijproducten) …

Ontstekingsremmende voedingsmiddelen:

• Tomaten
• Olijfolie
• Groene bladgroenten, zoals spinazie, boerenkool en groene kool
• Noten, zoals amandelen en walnoten
• Vette vis, zoals zalm, makreel, tonijn en sardines
• Fruit, zoals aardbeien, bosbessen, kersen en sinaasappels

 

Lees binnenkort: Wat zijn de basisprincipes van een ontstekingsremmende voeding? Interview met prof. Nathalie Delzenne (UCLouvain)

 

Het mediterrane dieet als kompas

Het voedingsmodel dat al deze kenmerken in zich verenigt en dat ook het meest is onderzocht, is ongetwijfeld het mediterrane dieet. Het wordt voornamelijk gekenmerkt door een groot aandeel plantaardige producten, weinig vlees, olijfolie als enige toegevoegde vetstof en een lage mate van voedselverwerking.

Dit model staat al jaren bekend om zijn gunstige effecten op de gezondheid, van hart- en vaatziekten tot dementie en diabetes type 2. Recent onderzoek heeft aangetoond dat de mediterrane voeding een gunstige invloed heeft op ontstekingen, wat de hoeksteen zou kunnen vormen van veel eerdere bevindingen over de voordelen ervan…

Onderzoekers hebben tal van componenten geïdentificeerd die vermoedelijk een rol spelen in de ontstekingsremmende werking van het mediterrane dieet³, namelijk:

• Mineralen en sporenelementen: ijzer, koper, zink, magnesium… Lage serumspiegels worden in het bijzonder in verband gebracht met ernstige depressieve stoornissen.
• Zout: de mediterrane voeding bevat minder zout dan de westerse voeding, waarvan het hoge zoutgehalte osmotische stress kan veroorzaken, wat op zijn beurt een ontstekingsreactie kan uitlokken.
• Olijfolie: deze vetstof, vooral door de polyfenolen, heeft ontstekingsremmende effecten aangetoond door interacties tussen het vetweefsel, de lever, de skeletspieren en de hersenen.
• Polyfenolen en neutrofiele activiteit: bepaalde polyfenolen, zoals oleaceïne, zouden een rol spelen bij de preventie van hart- en vaatziekten. Bij een acuut myocardinfarct wordt echter een toename van neutrofiele mediatoren waargenomen, waarvan de expressie aanzienlijk wordt verminderd door oleaceïne.
• Lycopeen: dit pigment uit de carotenoïdenfamilie, dat tomaten hun mooie rode kleur geeft, heeft geen vitamine A-activiteit, maar is wel een krachtige antioxidant. Het blijkt ontstekingsremmende eigenschappen te hebben. Maar in werkelijkheid moet het niet afzonderlijk worden bekeken: in de mediterrane voeding wordt lycopeen geassocieerd met tal van andere verbindingen, te beginnen met andere carotenoïden, bestanddelen van olijfolie zoals oliezuur, fenolverbindingen… en de aanwezigheid van omega-3.

 

Lees binnenkort: Een ontstekingsremmende voeding binnen het bereik van (bijna) iedereen! Interview met Sophie Janvier, diëtiste

 

De anti-inflammatoire voedingsindex (DII)

Tot op heden bestaat er geen echte consensus en zijn er geen officiële aanbevelingen met betrekking tot anti-inflammatoire voeding. Deze situatie laat ruimte voor tal van benaderingen van het onderwerp, zowel serieuze als pseudowetenschappelijke. In 2009 ontwikkelden Cavicchia et al. voor het eerst een voedingsontstekingsindex of Dietary Inflammatory Index (DII)⁴. Zij baseerden zich destijds voornamelijk op het vermogen van deze score om variaties in een ontstekingsmarker, CRP (C-reactief proteïne), te voorspellen. Veel wetenschappers zijn echter van mening dat de verbanden tussen DII, metabole ziekten en gezondheid inconsistent blijven. Daarom hebben onderzoekers zich onlangs toegelegd op het objectiveren van de DII⁵. Hiervoor hebben ze onderzoek gedaan naar de wetenschappelijke literatuur over dit onderwerp die tussen januari 2009 en januari 2025 is gepubliceerd.

 

 

De resultaten van dit onderzoek maken het mogelijk om ontstekingsremmende voedingsstoffen te identificeren, waaronder:

• omega-3 uit vette vis, lijnzaad en noten,
• polyfenolen uit voedingsmiddelen zoals bessen, groene thee en pure chocolade,
• antioxidanten in fruit, groenten en volkoren granen die ontstekingsmarkers verminderen
• vitamine A en D en bepaalde sporenelementen.

Dit overzicht bevestigt de wetenschappelijke grondslagen van de DII en benadrukt het vermogen ervan om de complexe interacties tussen voedingsgewoonten en hun effecten op de gezondheid bij verschillende ontstekings- en stofwisselingsziekten te begrijpen. Zij zijn van mening dat de DII van een individu gezondheidsprofessionals in staat stelt om pro-inflammatoire voedingsgewoonten te identificeren die chronische ziekten, diabetes en kanker kunnen bevorderen.

Dit overzicht ondersteunt en versterkt ook de voedingsaanbevelingen ter bevordering van een ontstekingsremmend dieet.

 

Lees binnenkort: Onderzoek naar gewrichtsgezondheid. Interview met prof. Yves Henrotin (ULiège)