Amylase in speeksel wordt gecodeerd door een gen dat bij de mens meermaals voorkomt: afhankelijk van de persoon kunnen er één tot twintig exemplaren aanwezig zijn. Een beperkt aantal exemplaren van dit gen kan het ontstaan van obesitas in de hand werken. Dat is de conclusie van een onderzoek uitgevoerd door Franse en Britse wetenschappers en gepubliceerd in het tijdschrift Nature Genetics.
De twee onderzoeksteams bestudeerden Zweedse broers en zussen die niet beide zwaarlijvig waren. Ze analyseerden het genoom en bekeken de verschillen in genexpressie van de genen in het vetweefsel bij de personen met obesitas en die met een normaal gewicht.
Ze concentreerden zich daarbij op een zone van chromosoom 1. Dit gedeelte is uniek omdat het speekselamylase (AMY1) bevat, een gen dat in een unieke vorm aanwezig is bij de mens. In plaats van slechts twee exemplaren van het gen (een van de vader, een van de moeder) kan AMY1 variëren van één tot twintig exemplaren.
De afgelopen 10.000 jaar is het aantal exemplaren van AMY1 bij de mens toegenomen als gevolg van de evolutie van de soort en de natuurlijke selectie. Amylase is nodig om complexe koolhydraten te verteren. Soorten die veel speekselamylase afscheiden, kunnen zich makkelijker voeden en zijn dus bevoordeeld in het proces van de natuurlijke selectie.
De onderzoekers merkten op dat de personen met het kleinste aantal AMY1-exemplaren (en dus een kleine hoeveelheid amylase in het bloed) een tien maal zo hoog risico lopen op overgewicht. Ieder ontbrekend exemplaar van het gen AMY1 verhoogt de kans op obesitas met 20%. Alleen al dit gebied van het genoom verklaart zo’n 10% van het genetische risico van obesitas.
Er bestaan twee hypothesen die een verklaring kunnen bieden voor dit fenomeen. Volgens de eerste hypothese veroorzaken het kauwen van voedsel, en de gedeeltelijke vertering ervan in de mond, een hormonale respons die verzadiging opwekt. Bij een tekort aan AMY1 zou dit mechanisme minder doeltreffend werken.
Anderzijds kan een slechte vertering van zetmeel de darmflora wijzigen en zo indirect bijdragen aan obesitas of diabetes. Dit blijkt ook uit de eerste studies uitgevoerd bij personen met een hoge of lage speekselamylase. Bij personen met weinig speekselamylase zou het eten van zetmeel een abnormaal hoge bloedsuikerspiegel veroorzaken.
Falchi M. et al., Nature Genetics, 30/03/2014.