De keuzes die een consument maakt op het gebied van voeding, zeggen veel over die consument zelf. Het aannemen van een bepaalde eetstijl lijkt een manier geworden om over je eigen waarden te communiceren.
Zeg me wat je eet, en ik zal zeggen wie je bent, luidt het welbekende gezegde. En dat klopt, want we eten niet alleen om ons lichaam te voeden! De keuze voor wat we eten is een weerspiegeling van onze basiswaarden. Door te eten geeft de mens ook uiting aan zijn identiteit. Als hij mag kiezen, zal hij in de eerste plaats naar voedingsproducten grijpen die in overeenstemming zijn met zijn overtuigingen en levensprincipes. Iemand die beweert zich ernstig zorgen te maken over het klimaat, zal in de eerste plaats kiezen voor lokaal geproduceerde voedingswaren, in principe toch… De mens zit namelijk ook boordevol tegenstrijdigheden en hij maakt niet altijd even logische keuzes! We beseffen goed dat onze voedingskeuzes veel over onszelf zeggen, waardoor we dat middel ook weleens kunnen gebruiken om een bepaald imago op te hangen dat overeenstemt met hoe we ons willen profileren voor de buitenwereld. Een paar duidelijke voorbeelden.
Jongeren
Het verband tussen voedingskeuzes en het imago dat iemand wenst uit te stralen, is het allerduidelijkst tijdens de puberteit. In die periode van het leven gaan jongeren op zoek naar onafhankelijkheid ten opzichte van hun ouders; hun vriendengroep neemt een bijzonder belangrijke plaats in en structureert hun sociale leven. Jongeren grijpen massaal naar symbolen die aangeven dat je tot een groep behoort. Dat zien we terug in het taalgebruik, de kledingstijl, maar ook in de voedingskeuze van jongeren. Een recent onderzoek benadrukt dat de voedingskeuzes die het gevoel deel uit te maken van de groep bevorderen, in zekere zin noodzakelijk zijn voor een goede ‘sociale gezondheid’ van de jongeren. Jammer genoeg zijn die keuzes niet altijd compatibel met voedingskeuzes die ook goed zijn voor de lichamelijke gezondheid1. Ze vervallen in het cliché van de fastfood om in te druisen tegen de gezonde gewoonten die de volwassenen hen zo graag willen opleggen, maar ook om samen te komen met vrienden in een gezellige sfeer waar goede manieren bijkomstig zijn. Dat vormt dus een aanzienlijke sociale rem voor het aannemen van goede voedingsgewoonten op die leeftijd!
De bio-eter
Wie voor biologische voedingsproducten kiest, kan daarmee verschillende zaken uitdrukken. Ten eerste dat je bekommerd bent om onze planeet en dat je het gebruik van chemische meststoffen en pesticiden wil beperken om de aarde niet nog meer te vervuilen. Ten tweede dat je bezorgd bent om je gezondheid (en eventueel die van familie, kinderen, …) of ook dat je terug wilt naar de bron, het natuurlijke en de traditionelere landbouwmethoden. Vaak gaat de keuze voor biologisch samen met die voor fair trade, wat betekent dat je massaproductiemethoden, waarbij omzetcijfers belangrijker zijn dan de landbouwer en de klant, verwerpt. Een dergelijke keuze is niet altijd gebaseerd op duidelijk vaststaande feiten. Het moet nog worden bewezen dat mensen die kiezen voor voedingsproducten uit de biologische landbouw gezonder zijn dan mensen die producten uit de traditionele landbouw kopen… Net als het feit dat een bedrijf dat bioproducten verkoopt, meer zou inzitten met de landbouwproducent dan met het maken van winst! Hoe het ook zij, het voornaamste element waardoor mensen zich laten leiden als ze kiezen voor biologische voeding, is hun perceptie van die eetstijl. Die moet immers overeenstemmen met het beeld dat ze naar anderen toe willen uitstralen.
De eco-eter
Een ecologisch consumptieprofiel staat momenteel goed aangeschreven. Mensen maken zich zorgen om onze planeet, die steeds meer bewoners moet herbergen en op termijn niet meer voldoende hulpbronnen zal kunnen voortbrengen om iedereen te voeden. In deze tijden van financiële crisis gaat ecologie samen met bezuinigen, en kent de ecologische aanpak een zeker succes bij de bevolking. Met enige ironie zouden we zelfs kunnen stellen dat dit de ideale conjunctuur voor gierige mensen is, want die kunnen hun slechte eigenschap gemakkelijk verdoezelen door te zeggen dat ze de ‘groene golf’ aanhangen. Beschaamd zijn hoeft niet langer, want de strijd aanbinden tegen voedselverspilling, de verwarming een puntje lager zetten of groepsaankopen organiseren bij goedkope streekproducenten, het is allemaal hip tegenwoordig! Maar nu even ernstig. Ecologische voedingskeuzes hangen weliswaar nauw samen met een verantwoordelijk, welwillend en toekomstgericht imago, maar ze worden niet altijd even welbewust gemaakt. Mensen die inzitten met ecologie hebben al snel de neiging om ingevoerde voedingsproducten te vermijden. Soms kan het echter energieverslindender zijn om voedingsproducten te eten die in de buurt zijn geteeld, als daar bijvoorbeeld veel meststoffen of een verwarmde ruimte voor nodig zijn. Het beste is dan om het product helemaal niet te eten, maar niet iedereen is bereid om zijn gewoonten op te geven. Opgelet ook voor de verwarring die bestaat tussen de keuze voor biologisch en de keuze voor ecologisch. Biologisch houdt weliswaar rekening met het milieu, maar voor sommige bioteelten, zoals katoen bijvoorbeeld, is heel wat meer water nodig dan voor de klassieke versie ervan. Nu is water een kostbare hulpbron, en heeft de mens het harder nodig dan de teelt van voedingsproducten… Het zou dus ecologischer zijn om te kiezen voor kleding van synthetische vezels dan van biokatoen. Tot slot merken we op dat bepaalde ecologische voedingskeuzes, zoals minder vlees eten, nog niet massaal door de consument worden gevolgd. Zij kopen liever voedingsproducten met weinig verpakkingsmateriaal2. Ecologie is dus blijkbaar een ingewikkelde zaak!
De trendy eter
Met zijn voedingskeuzes kan iemand ook ‘in’ willen zijn en de laatste nieuwe trends volgen. De keuzes kunnen in dat geval een allegaartje lijken: de ene keer draait alles om een functioneel voedingsproduct, de andere keer is het een energydrink of een nieuw product dat werd gelanceerd door een merk dat heel veel reclame maakt. Zo kan iemand zichzelf profileren als een moderne consument die weet wat ‘in’ is, en met het allernieuwste model smartphone een tafel reserveren in een chic restaurant dat insecten op de menukaart heeft staan. Dat zou ook deels kunnen verklaren waarom veel producten in ons voedingslandschap geen lang leven beschoren zijn: zodra de nieuwigheid eraf is, zijn nog maar weinig mensen erin geïnteresseerd.
Referenties:
1. Stead M. et al., Soc. Sci. Med., 2011;72:1131-9.
2. Tobler C. et al., Appetite, 2011;57:674-82.
